Memur disiplininde tesirli olan temel unsurları genel olarak aşağıda şu biçimlerde belirtebiliriz:
1. Kanunilik
2. Ölçülülük (Orantılılık)
3. Geçmişe Yürümezlik
4. Savunma Hakkı
5. Müracaat Yollarının Gösterilmesi
6. Lehe Olan Kararların Uygulanması
7. Tek Fiile Tek Ceza Verilmesi
8. Eşitlik
9. Denklik
10. Bağımsızlık
11. Aleyhe Düzeltme Yasağı
12.Masumiyet Karinesi
13. Disiplin Kararlarının Bilinirliği
14. Soruşturma Açılmadan Ceza Verilmemesi
15. Kanıtların Meşruluğu
16. Özel Hayatın Gizliliği
17. Bilgi ve Evraklara Erişim Hakkının Kısıtlanamaması
18. Adil Yargılanma Hakkı
19. Kıyas Yasağı
20. Soruşturma Lisanının Suçlayıcı Olmaması
Danıştay 12. Dairesi (Karar No: 2019/1170) kararında; disipline ilişkin yaptırımların yalnızca kanunla düzenleneceğini, kanun dışında belirlenemeyeceğini ve disiplin cezası verilemeyeceğini belirterek verilen disiplin cezası hukuka uygun görülmemiştir.
Kanunilik unsuru gerek cürüm ismi verilen yasak hareketlerin (suçta kanunilik) gerekse bu yasak hareketlerin işlenmesi halinde uygulanacak cezaların (cezada kanunilik) kanun tarafından açık, kesin ve makul bir biçimde tespit edilmiş olmasını tabir eder ve bir fiilin cezalandırılabilmesi için fiilin kanunda öngörülen tarife uygun olmasını (tipikliğini) gerekli kılar.
Danıştay 12. Dairesi (Karar No: 2006/6690) kararında; cezanın kabahat ile orantılı olması gerektiğini, orantılılığın kanunda cürüm tipi olarak belirlenmiş olan aksiyon ile buna karşılık verilecek cezalar ortasında adil bir istikrarın olması gerektiğini belirterek davacıya verilen disiplin cezasının orantılılık unsurunun ihlal edilmesi nedeniyle hukuka uygun görülmemiştir.
657 sayılı Kanunun 132/1 gereği, geçmişe tesir edecek halde disiplin cezası uygulaması yapılamaz.
Danıştay İdari Dava Daireleri Genel Kurulu (Karar No: 2011/6) kararında; verilen disiplin cezasını savunma alınmadan verilmiş olarak kabul edip disiplin cezasında hukuka uyarlık bulunmamıştır. Danıştay 12. Dairesi (Karar No: 2017/127) kararında; son savunması alınmadan memuriyetten çıkarma cezası verilmesinde hukuka uyarlık bulunmamıştır.
Anayasa’nın 40/2 unsur gereği, memura verilen disiplin cezasına ait müracaat yolları gösterilmelidir. Danıştay kararlarında da, müracaat yollarının gösterilmesi idari makamlar tarafından uyulması gereken bir yükümlülük olduğu karara bağlanmıştır.
Danıştay 5. Dairenin (Karar No: 2017/1971) kararında; idari süreç niteliğindeki disiplin cezasının tesis edildiği tarihte yürürlükte bulunan mevzuata nazaran yargısal kontrolünün yapılması gerekmekte ise de, lehe olan normun uygulanması prensibinin disiplin cezaları tarafından de geçerli olduğunun kabulü gerektiğine karar vermiş ve fiilin işlendiği tarih itibariyle yürürlükte bulunan mevzuat ile daha sonra yürürlüğe giren mevzuat kararları farklı ise disiplin cezası ile cezalandırılacak olan şahısların lehine olan mevzuat kararının dikkate alınması gerektiğine hükmetmiştir.
Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu (Karar No: 2003/436) kararında; memurun isimli yargıda kanıt yetersizliğinden berat etmesinin disiplin cezası uygulanmasına pürüz teşkil etmeyeceğine hükmedilmiştir.
657 sayılı Kanunun 135/4 gereği, disiplin amirleri itiraza husus disiplin cezasından daha ağır bir disiplin cezasına hükmedemezler.
2547 sayılı Kanunun 53A/d gereği, soruşturmacının misyon ve unvanı, soruşturulanın misyon ve unvanının üstünde yahut onunla birebir seviyede olmalıdır. Danıştay İdari Davalar Genel Kurulu (Karar No: 1986/18) kararında; soruşturmacıların memurluk misyon ve derecelerinin, haklarında soruşturma yapacakları memurlardan üst ya da hiç olmazsa tıpkı seviyede olmasının yönetim hukuku unsurları bakımından ve memuriyet teminatı istikametinden kıymet taşıyacağı kuşkusuzdur denilmiştir.
Danıştay 16. Dairesi kararında (Karar No: 2015/1827); masumiyet karinesi ve kuşkudan sanık yararlanır unsurlarına karşıt olarak, isim belirtilmeyerek alınan genel şahit beyanları dışında, inandırıcı ve somut kanıtlar ortaya konulmaksızın, fiilin sübut bulduğu gerekçesiyle ceza tayini cihetine gidilmesinde hukuka uyarlık bulunmamıştır.
Aynı hareket ve birebir kişi nedeniyle yinelenmiş yargılama ve cezalandırma yapılamayacağına ait unsur disiplin hukuku alanında da geçerlidir. Bu unsurun disiplin hukukunda iki istikametli uygulaması bulunmaktadır. Birincisi; tıpkı kusurlu fiil ve halden ötürü, tıpkı memura, birden fazla disiplin cezası verilemez, cezalardan en ağır olanı ile yetinilir. İkincisi; memurun fiili Türk Ceza Kanununa nazaran hata teşkil ediyorsa, hem Ceza Kanununun öngördüğü cezayı, hem de disiplin hukukunun ön gördüğü cezayı uygulamak gerekir. Bu durumda, 657/Madde 125 ve 131’deki özel düzenlemelere nazaran hareket edilir. Aksiyonun hem disiplin hukuku hem de ceza hukuku bakımından kabahat teşkil etmesi hallerinde, disiplin ve ceza süreçleri birbirinden bağımsız olarak uygulanır ve sonuçlandırılır. Bu üzere hallerde iki kez cezalandırmadan kelam edilemez.