Cumhurbaşkanı Başdanışmanı ve Cumhurbaşkanlığı Hukuk Politikaları Kurulu Başkanvekili Mehmet Uçum, Anadolu Ajansı’na “Başkanlık sisteminde seçilmiş-atanmış ilişkisi” başlıklı bir yazı kaleme aldı.
Mehmet Uçum yazısında, “Bazı çevreler cumhurbaşkanı tarafından atanmış kimi üst kademe yöneticilerini “niye konuşuyorlar” diye eleştiriyor” sözlerini kullandı.
“Üst kademe yöneticilerin seçilmiş iradeye karşı tarafsız olmak üzere bir rolleri yoktur. Tam aksine seçilmiş iradeye bağlı hareket etme yükümlülükleri vardır” diyen Uçum, “Cumhurbaşkanının programına (parlamenter sistemde ise hükümet programına) karşı tarafsız olmak üzere bir durum demokratik sistemin temeline aykırıdır” savında bulundu.
Uçum, yazısında, “Bugün bu sistemde yani ismi Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi olan başkanlık sisteminde cumhurbaşkanının atadığı bakanlara, liderlere, şura başkanvekillerine ve öteki mercilerde vazife yapan üst kademe yöneticilere ‘atanmışsınız konuşmayın’ demek demokratik değil kökten antidemokratik bir tavırdır. Bu tavır büsbütün, cumhurbaşkanının grup çalışmasını, kolektif çalışmasını baltalamaya dönük bir yaklaşımdır” sözlerini kullandı.
Mehmet Uçum’un yazısı şöyle:
“Daha evvel bakanlarla ve liderlerle ilgili gündeme getirilen bir mevzu yine kamuoyuna taşınmaya çalışılıyor. Tartışmanın temeli seçilmiş atanmış alakası. Kimi çevreler cumhurbaşkanı tarafından atanmış birtakım üst kademe yöneticilerini “niye konuşuyorlar” diye eleştiriyor. Hatta memur olduklarını söyleyerek konuşma hakları olmadığını argüman ediyorlar. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde üst kademe yöneticilerle öteki kamu vazifelileri ortasındaki fark bilinmeden, anlaşılmadan veyahut taammüden çarpıtılarak bu tenkitlerin yapıldığı görülüyor.
“CUMHURBAŞKANINDAN BAĞIMSIZ VAZİFE MÜDDETLERİ YOK”
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde üst kademe yöneticiler cumhurbaşkanının programını uygulamakla vazifeli yöneticilerdir. Başka kamu görevlilerinden niteliksel olarak farklıdırlar. Öbür kamu vazifelileri yönetimin içindedir ve yönetimin bütünlüğü içerisinde yürütmeye bağlı çalışırlar. Üst kademe yöneticileri ise direkt yürütmeye bağlı olarak ve yürütmenin yardımcısı olarak çalışırlar. Bu nedenle öbür kamu görevlilerinden farklı olarak üst kademe yöneticilerin şu özellikleri vardır:
Birincisi misyon mühletleri cumhurbaşkanı ortada vazifeden almazsa seçilmiş cumhurbaşkanının müddetiyle sonludur. Cumhurbaşkanıyla gelip cumhurbaşkanıyla gitme kuralı vardır. Cumhurbaşkanından bağımsız bir vazife müddetleri yoktur. İkincisi üst kademe yöneticilerin seçilmiş iradeye karşı bir özerklikleri yoktur. Bu nedenle Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde bürokratik vesayet ve bürokratik oligarşi yoktur; eski sistemin bu faşizan yapısı tasfiye edilmiştir. Üçüncüsü üst kademe yöneticilerin seçilmiş iradeye karşı tarafsız olmak üzere bir rolleri yoktur. Tam bilakis seçilmiş iradeye bağlı hareket etme yükümlülükleri vardır. Yürütme ve yönetim bakımından tarafsızlık niteliği yalnızca kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde tarafsız olmakla ilgilidir. Cumhurbaşkanının programına (parlamenter sistemde ise hükümet programına) karşı tarafsız olmak üzere bir durum demokratik sistemin temeline alışılmamıştır.
Eleştirilere bakıldığında hem sistemin üst kademe yöneticilere ait üstte sayılan temelleri dikkate alınmıyor hem de eleştiriyi yapanların kendi tezleriyle çelişki içine düşecek biçimde bir lisan kullandıkları görülüyor. Bir yandan sisteme tek adam idaresi deyip öte yandan Cumhurbaşkanı’nın atadığı yöneticilere “siz konuşmayın” demek önemli bir tutarsızlıktır. Şayet beklenti her bahiste, her süreçte, her süreçte Sayın Cumhurbaşkanı’nın çıkıp konuşması, Sayın Cumhurbaşkanı’nın fikri münakaşa yapması, Sayın Cumhurbaşkanı’nın kamuoyunu bilgilendirmesi ise o vakit zati gerçeğe ters bir argüman olan tek adam idaresini bu eleştiriyi yapanlar istiyor demektir.
Kolektif idare olmasına karşın, “hayır tek adam idaresi var” demek sonra da Cumhurbaşkanı’nın atadığı üst kademe yöneticilere “konuşmayın” demek bu çevrelerin temel çelişkilerinden birisidir. Bugün bu sistemde yani ismi Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi olan başkanlık sisteminde cumhurbaşkanının atadığı bakanlara, liderlere, heyet başkanvekillerine ve öteki mercilerde vazife yapan üst kademe yöneticilere “atanmışsınız konuşmayın” demek demokratik değil kökten antidemokratik bir tavırdır. Bu tavır büsbütün, cumhurbaşkanının takım çalışmasını, kolektif çalışmasını baltalamaya dönük bir yaklaşımdır.
Bir yandan tek adam idaresi diye şikayet edeceksiniz, öte yandan kolektif çalışmayı, takım çalışmasını engellemeye dönük itirazlarda bulunacaksınız. İşte bu tutarsızlık demokrasiyle bağdaşacak bir durum değildir. Bu temelsiz ve âlâ niyetten mahrum tenkidin asıl maksadı Cumhurbaşkanı takımını baskılamak ve Cumhurbaşkanı’nı yalnız bırakmaya çalışmaktır. İster içeriden ister dışarıdan saldırsınlar ve ne yaparlarsa yapsınlar bunu başaramayacaklar.
“CUMHURBAŞKANININ ÇALIŞMASI GRUP ÇALIŞMASIDIR”
Bu sistemde cumhurbaşkanı halk tarafından seçildiğinde yürütme vazifesini ve yetkisini üstlenir. Yürütme vazifesini ve yetkisini üstlenmek hükümet olmak demektir. Cumhurbaşkanı adayı olan şahıslar hükümet olmak için halka bir program sunarlar. Halka her mevzuda çeşitli vaatlerde bulunurlar ve siyasi, ekonomik, kültürel gayeler sunarlar. Seçildiklerinde ise bu program, Cumhurbaşkanı Programı, yürütmenin programı eski deyişle hükümet programı olur.
Seçilmiş bir cumhurbaşkanı bu hükümet programına yani siyasi programına bağlı olan bireylerle çalışma hakkına sahiptir. Elbette seçilmiş bir cumhurbaşkanı siyasi programına bağlı bireyleri bakan, başkan, başkanvekili ve başka üst kademe yöneticisi olarak atar. Seçilmiş iradelerin kendi seçtikleri takımla çalışma hakkı demokrasinin gereğidir, hiçbir demokratik sistemde bu hak tartışılmaz. Tartışmalar daha çok atanan kişinin isabetli olup olmadığıyla ilgili olur.
Seçilmiş iradeler bu haklarını kullanırken atadıkları şahıslardan taahhüt ettikleri programa uygun davranmalarını, o programı uygulamalarını, o programı takip etmelerini, programla ilgili demokratik kamuoyunu aydınlatmalarını, programla ilgili bir tenkit olduğunda o tenkitlere karşılık vermelerini beklerler.
Elbette yürütme misyonu ve yetkisi seçilen cumhurbaşkanına aittir. Fakat bu durum cumhurbaşkanının tek başına çalışacağı manasına gelmez. Cumhurbaşkanının çalışması bir grup çalışmasıdır. Bu takım bakanlardan, liderlerden, ofislerden, heyetlerden ve muhtaçlık duyulan öteki ünitelerden oluşur. Hasebiyle tüm bu çalışma grubu cumhurbaşkanının siyasi programına uygun olarak süreçlerin takibinden, uygulanmasından, değerlendirilmesinden, tenkitlerin yanıtlanmasından, fikri münakaşalardan, fikir alışverişlerinden sorumlu olur. Bu türlü bir durumda bu şahıslar konuşmasın demek demokratik bir yaklaşım olmadığı üzere cumhurbaşkanının kolektif çalışmasını sabote etmek manasına gelir.
“CUMHURBAŞKANININ İRADESİNE BAĞLANDI”
Geçmişte üst kademe yöneticiler, üst bürokrasi dediğimiz bürokrasi gerçek manada seçilmiş iradeye karşı sorumlu değildi. Bunun iki sebebi vardı. Birincisi ikili ve üçlü kararnamelerle atanma tarzı, ikincisi misyon müddetlerinin seçilmiş iradenin misyon mühletinden bağımsız olmasıydı. Bu nedenle vakit idaresini de 65 yaşına kadar yani emekli olabilecekleri yaşa nazaran yaparlardı. Atanma tarzı ve bağımsız vakit idaresi üst bürokrasinin kendilerine has bir siyasi ajanda geliştirmelerine imkan sağlıyordu. Kendilerine mahsus takip ettikleri siyasi çizgileri vardı ve asli vazifeleri de seçilmiş iradeleri, demokratik iradeleri sınırlamaktı. Yani idari bürokrasi olmaları gerekirken siyasi bürokrasi niteliğine sahiptiler. Bu da bürokratik vesayetin ve bürokratik oligarşinin desteğini oluşturuyordu.
Zaten şayet sistemsel olarak bürokrasinin yönetimi seçilmişlerin iradesine bağlanmazsa ortaya çıkan kaçınılmaz sonuç bürokratik vesayet/oligarşi olur.
Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nde üst kademe yöneticilerin atanmasında ikili ve üçlü kararname kaldırıldı. Münasebetiyle yönetimleri büsbütün cumhurbaşkanının iradesine bağlandı. Yeniden misyon mühletleri cumhurbaşkanının vazife müddetiyle sınırlandı ve bağımsız vakit idaresi yapma imkanları da kalmadı.
Başka deyişle bugün üst kademe yöneticiler seçilmiş irade tarafından atandığı ve muhtaçlık duyulduğunda vazifeden alınabildiği için yeniden bunların vakit idaresi seçilmiş iradenin vaktine bağlı olduğu için üst kademe yöneticilerin bahtı seçilmiş iradeye bağlıdır ve seçilmiş iradeye karşı sorumludur.
Dolayısıyla bugün Cumhurbaşkanının bakanlarına, liderlerine, vekillerine tenkit yöneltenler aslında şunu demeye çalışıyorlar: Siz Cumhurbaşkanı’nın siyasi programını takip etmeyin, kendi siyasi ajandanız üzerinden bir faaliyet yürütün, sizin vazifeniz seçilmiş iradenin programına uygun davranmak değil, sizin misyonunuz seçilmiş iradeyi sınırlamak olmalıdır. Aslında bunu diyerek bürokratik vesayeti özlediklerini söz ediyorlar. O yüzden bu tenkitleri bir de bu istikametiyle antidemokratiktir ve demokrasiyle ilgisi yoktur.
“ATAMALARDA DEMOKRATİK MEŞRUİYET VAR” İDDİASI
Bugün cumhurbaşkanı tarafından, atanmış bakanlar, liderler, heyet başkanvekilleri ve öbür mercilerin üst kademe yöneticilerinin cumhurbaşkanına karşı sorumlu olduğunu vurguladık.
Cumhurbaşkanına sorumlu olmak ne demektir? Seçilmiş iradeye karşı sorumlu olmak demektir.
Cumhurbaşkanını halk seçtiğine nazaran üst kademe yöneticiler cumhurbaşkanı dolayımıyla halka karşı da sorumludur. Cumhurbaşkanı üst kademe yöneticileri atadığı için bu atamalarda dolaylı demokratik meşruiyet vardır. Bu da üst kademe yöneticileri dolaylı olarak halka karşı da sorumlu hale getirir.
Bu nedenle Cumhurbaşkanı üst kademe yöneticilerine verdiği talimatlarda yalnızca Cumhurbaşkanın Programının uygulamasında vazife yapmalarını değil halkın talep ve gereksinimlerine direkt hassas olmalarını ve bunları karşılamak için gerekli çalışmaları yapmalarını da istiyor. Halkla iç içe bakanların, bakan yardımcılarının, valilerin, genel müdürlerin ezcümle tüm üst kademe yöneticilerin bu sistemde olağanlaşmasının ana sebebi budur.
ELEŞTİRİLERİN DEMOKRATİK SİSTEMLE İLGİSİ YOKMUŞ!
Geçmişte halka karşı sorumlu bir üst kademe bürokratik idare kelam konusu değildi. Tam bilakis halkla aralıklı olmak makbul sayılırdı. Bürokratik vesayetin algı boyutunda bu davranış kültürünün büyük tesiri vardı.
Bugün bir de bu nedenle birtakım çevrelerin atanmışlar üzerinden yönelttikleri tenkitler hiçbir tarafıyla demokrasiyle, demokratik sistemin işleyişiyle, meşruiyetle, demokratik bağlamda halk idare alakasıyla bağdaşan bir durum değildir. Tam bilakis bu tenkitler büsbütün antidemokratik bir yaklaşım içeriyor.
Bu tenkitler; bürokratik vesayeti özleyen, sorumsuz bürokrasi isteyen, “kendi özel ajandası olsun ve kendi özel ajandası üzerinden seçilmiş iradeyi sınırlasın anlayışıyla” siyasi bürokrasi temenni eden yaklaşımlara dayanıyor. İleri sürülen itirazların ve tenkitlerin başkanlık sistemiyle de demokratik sistemle de en ufak bir ilgisi yoktur.
Sonuç olarak Cumhurbaşkanı’mız Recep Tayyip Erdoğan’ın programına bağlı olarak faal bir halde faaliyet yürüten üst kademe yöneticilerin tamamı vazifelerinin gereğini yerine getirmeye devam edeceklerdir. Hiçbir iç ve dış güç, etraf, odak hangi yol ve prosedürü kullanırsa kullansın buna pürüz olamayacaktır.”
[Mehmet Uçum, Cumhurbaşkanı Başdanışmanı ve Cumhurbaşkanlığı Hukuk Politikaları Kurulu Başkanvekilidir.]