Ekonomim’den Şebnem Turhan’ın haberine nazaran Türkiye’de geçen yılki genel seçimler sonrasında değişen iktisat ve para siyasetleri hem kamunun hem de şirketlerin ve bireylerin döviz açık durumlarına müspet katkı yaptı. QNB Finansbank ekonomistlerinin hesaplamalarına nazaran Haziran 2023’ten Haziran 2024’e kamunun döviz durum açığı da 143.4 milyar dolar düşüşle 186.4 milyar dolar düzeyine geriledi. Temmuz ayında ise kamunun döviz açık durumunun 165.2 milyar dolar ile Kasım 2021’den beri en düşük düzeyine indi.
QNB Finansbank ekonomistleri Erkin Işık, Deniz Çiçek ve Kaan Özçelikkale iktisat aktörlerinin bilançolarında yer alan döviz varlık ile yükümlülükleri ortasındaki farkı yani net döviz konumunu hesapladı. Ekonomistler döviz varlıklarının yükümlülüklerden fazla olması durumunda, kurlardaki yükselişten olumlu tarafta etkilenildiğini, zıddı durumda kurlardaki düşüşten kar elde edildiğini hatırlatarak bu bağlamda, Merkez Bankası, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu ile Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından açıklanan verileri kullanarak kamu ve özel dalın döviz durumlarını hesapladıklarını kaydetti.
Haziran 2023’te birey ve şirketlerde 159 milyar dolar fazla
Genel seçim öncesinde uygulanan siyasetlere atıf yapılan raporda faizleri düşük tutma ve kurları denetim etme siyaseti çerçevesinde Merkez Bankası’nın, 2019 yılından itibaren döviz satışlarına yük verdiği ve 2021 sonunda kur muhafazalı mevduat (KKM) uygulamasının devreye alındığı hatırlatıldı. Rapora nazaran bu doğrultuda, yurtiçi yerleşikler evvel döviz risklerini kapattı, akabinde dövizde uzun duruma geçti. Şirketler açısından bakıldığında, 2018 sonunda 173.4 milyar dolar olan döviz açık konumu, Haziran 2023’te 84.9 milyar dolara kadar geriledi. Tıpkı periyotta bireyler de döviz yatırımlarını artırdı. Döviz mevduatları, yabancı para menkul değerleri ve 2021 sonunda başlayan KKM’nin toplamı olarak hesaplanan toplam döviz durum fazlaları, 2018 sonundan Haziran 2023’e kadar olan periyotta 124.9 milyar dolar artarak 241.3 milyar dolara ulaştı. Özel bankaların döviz konum fazlaları da Haziran 2023’te 2.6 milyar dolar olarak bu devirde fazla değişmedi. Bu üç kesimin toplamı olan özel bölümün döviz konumu da 2018 sonundaki 54 milyar dolarlık açıktan, Haziran 2023’te 159 milyar dolarlık fazlaya döndü.
Özel daldaki 213 milyar dolarlık döviz talebini ve bunun üzerine yurtdışı yerleşiklerin döviz çıkışlarını ise kamu dalı karşıladı. Burada en büyük yükü, 2018 sonundan Haziran 2023’e kadarki periyotta 246.2 milyar dolar döviz riski üstlenerek, KKM dahil 204.7 milyar dolarlık açık duruma ulaşan TCMB taşıdı. Ayrıyeten Hazine de döviz cinsi borç stokunu birebir periyotta 53.6 milyar dolar artırarak, piyasanın döviz varlık gereksinimini kısmen karşıladı. Kamu dalının döviz mevduatı ve kamu bankalarının döviz durumunu da dahil edildiğinde, kamunun toplam döviz açık konumu, 2018 sonundan Haziran 2023’e kadarki periyotta 284.1 milyar dolar artarak 329.8 milyar dolara çıktı.
Son 1 yılda 101 milyar dolar düşüş yaşandı
Geçen yılın ortalarından itibaren uygulanmaya başlanan istikrar odaklı iktisat siyasetlerinin olumlu tesiri ile bu eğilimin aksiye döndü. Yurtiçi özel bölüm ve yabancı yatırımcıların daha fazla döviz riski taşıma eğilimine geçtiği görüldü. Bu yıl haziran ayı prestijiyle açıklanan son datalara nazaran şirketlerin döviz açık durumu, son 1 yıllık periyotta 34 milyar dolar artarak 118.9 milyar dolar oldu. Bireylerin döviz yatırımları da birebir periyotta 65.2 milyar dolar geriledi, bunun 58.4 milyar dolarlık kısmı KKM’deki düşüşten kaynaklandı. Bankaların döviz konum fazlaları da 1.7 milyar dolar geriledi ve böylelikle özel kesimin toplam döviz durum fazlası son 1 yılda 101 milyar dolar düşüşle Haziran 2024’te 58 milyar dolar oldu.
Aynı periyotta kamunun döviz durum açığı da 143.4 milyar dolar düşüşle 186.4 milyar dolar düzeyine geriledi. Daha erken açıklanan kamu bölümü bilgilerinden hesaplandığında ise temmuzda kamunun döviz açık durumunun 165.2 milyar dolar ile Kasım 2021’den beri en düşük düzeyine indiği görüldü. Kamunun döviz durum açığındaki düşüşün, yurtiçi özel bölümün döviz konum fazlasındaki düşüşten yaklaşık 42 milyar dolar daha fazla olması, yabancı yatırımcıların da bilhassa carry trade kanalı ile TL yatırımlarını artırmalarından kaynaklandı.
Daha sağlıklı olması için 50 milyar dolar civarına çekilmeli
Ekonomistler, kamunun döviz riskini azaltarak bilançosunu daha sağlıklı bir hale getirmesinin, ülkenin kredi riskinin düşmesi ve döviz kurunun orta-uzun vadede istikrarı açısından olumlu bir gelişme olarak değerlendirildiğini belirterek şu noktalara dikkat çekti: “Ancak mevcut durum, KKM öncesindeki 2021 yılsonuna emsal bir risk görünümüne işaret etmektedir. Kamunun toplam döviz açık konumunu 2018 öncesindeki 50 milyar dolar civarına çekmesi, yani mevcut duruma nazaran yaklaşık 115 milyar dolar daha azaltması daha sağlıklı olacaktır. Bunun 60 milyar dolara yakın kısmı, istikrar odaklı siyasetlerin devam etmesi durumunda, özel kesimin mevcut döviz durum fazlasından gelmesi beklenebilir. Lakin özel kesimin döviz konumunun, 2018 ve evvelki yıllardaki üzere açığa dönmesi, dövizde dalgalanma riski yaratacağı için tercih edilmeyebilir. Bu durumda, yabancı yatırımcıların hala tarihi olarak düşük olan TL yatırımlarının artması gerekecektir.”