AFAD Zelzele ve Risk Azaltma Genel Müdürü Orhan Tatar, 6 Şubat 2023’te meydana gelen Kahramanmaraş merkezli sarsıntılardan ders çıkarılması gerektiğini vurgulayarak, İstanbul’da birçok projeyi hayata geçirdiklerini belirtti.
Geçmişte meydana gelen zelzelelerin belirlenmesi ve tarihlenmesinde kullanılan paleosismoloji çalışmalarına değinen Tatar, “Bugün dünyanın en büyük paleosismoloji projesini yürütüyoruz.” dedi.
İstanbul zelzelesinin vakti ve büyüklüğüne ait tahminler
Birtakım uzmanların İstanbul’da muhtemel bir sarsıntının vakti ve büyüklüğüne dair yaptığı kestirimlere ait Tatar, “Tabii ki yaşadığımız en büyük zorluklardan bir tanesi de bu aslında. Bu tıp çalışmalarda sağlıklı ve muteber bilimsel data çok kıymet taşıyor. Şayet elinizde sağlıklı, net data olmadan konuşursanız sadece kaygı salarsınız.” değerlendirmesinde bulundu.
Tatar, Marmara’da mümkün bir zelzeleye yönelik milletlerarası projeler ve kurumsal kapasiteyle birçok zelzele müşahede istasyonu kurduklarını ve bölgenin çeşitli sensörlerle daima izlendiğini bildirdi.
Tatar, bu dataların anlık değerlendirildiğini ve buna yönelik akademik takviye aldıklarını tabir etti.
Yapay zeka ile ön hasar ve kayıp tahmini
Sarsıntı risklerinin değerlendirilmesinde yapay zeka kullanımına değinen Tatar, “Yapay zeka artık hayatımızın her alanına girdi. Bu nedenle dikkatli olsak da kullanmak zorundayız.” tabirlerini kullandı.
AFAD Sarsıntı Ön Hasar ve Kayıp Kestirimi Sistemi’nde (AFAD-RED) yapay zekadan yararlanıldığına dikkati çeken Tatar, bu yazılımın zelzeleye ait hasar ve kayıp kestirimi yapabildiğini söyledi.
Tatar, “AFAD-RED sistemi ile üretilen raporlar size iddiası olarak kaç can kaybı yaşanacağını, yaralı sayısını, hasarlarla ilgili bilgileri, kritik üst yapıların, alt yapıların ayakta kalıp kalmamış olabileceğini öngörebiliyor.” diye konuştu.
Erken ihtar sistemleri
Japonya’da sarsıntılar sonrası hoparlörler ve anons sistemleri aracılığıyla yapılan ikazlara ait ise Tatar, bu çeşit erken ihtar sistemlerinin dünya genelinde hudutlu sayıda ülkede uygulandığını ve Türkiye’de de benzeri sistemlerin kullanılabileceğini belirtti.
Tatar, 6 Şubat zelzelelerinin akabinde yeni teknolojiler geliştirilmesi gerektiğini lisana getirerek, bu süreçte teknolojik inşaat teknikleri ve sosyolojik hazırlıkların ehemmiyetine dikkati çekti.
Orhan Tatar, Nepal’de 25 Nisan 2015’teki zelzeleden evvel cep telefon çizgilerinde sismik aktivite nedeniyle kesinti yaşandığını söz etti. Bu cins sismik olayların sarsıntısı evvelce tespit etmek için kullanılıp kullanılamayacağı sorusuna karşılık Tatar, “Depremin kesin vaktini ve yerini iddia etmek mümkün değil. Lakin büyük bir zelzele öncesinde yer kabuğunda kimi fizikî değişiklikler olabilir. Nepal örneğinde de bu cins datalara dayanarak birtakım sonuçlar elde edilmiştir.” karşılığını verdi.
“Farkındalığı artırmak çok önemli”
Tatar, İstanbul’da meydana gelecek bir sarsıntıda sirenlerin devreye girip girmeyeceğine ait, bu mevzuda farkındalığın artırılması gerektiğini ve kullanıldığı vakit bu biçim ihtar sistemlerinin paniğe neden olabileceğini söyledi.
Tatar, “Bunun acı örneklerini yaşadık. Yani hala dün üzere aklımda benim. İzmir zelzelesinde dahi, 2022 Ekim ayında yaşadığımız İzmir sarsıntısında, sonrasında yaşadığımız birkaç küçük, 4,5-5 büyüklüğündeki, bu aralıktaki zelzelelerde bile ne yazık ki bulunduğu yerin 2. katından atlayıp da hayatını yitiren arkadaşlarımız, öğrencilerimiz var.” biçiminde konuştu.
İstanbul’dan göç
İstanbul’dan öbür kentlere göç eden vatandaşların telaşlarından bahseden Tatar, bu kaygıların tehlikeli olduğunu ve gerçek bir afet hazırlığı yapılması gerektiğini vurguladı.
Tatar, “Sadece Marmara değil bütün Türkiye’yi daima bir arada bu çeşit doğal afetlere karşı hazırlamak zorundayız.” dedi.
Farkındalık olmadan afetlere hazırlanmanın mümkün olmadığına dikkati çeken Tatar, İstanbul’da kimi binalarda site sakinlerinin müsaade vermemesi üzerine sarsıntı riskine karşı fiyatsız sunulan süratli tarama ile bina testinin yapılamadığını kaydetti.
Tatar, dehşetin problemleri çözmeyeceğini ve riskleri güzel kıymetlendirerek inançlı ömür kültürünün oluşturulması gerektiğini vurguladı.
Tatar, “Yani zelzele olacak mı, zelzele nerede olacak mı diye soru sormanın hiçbir manası yok. Ülkemizde bu gerçekle yaşamak zorundayız.” sözlerini kullandı.
İstanbul ve Marmara Bölgesi için yürütülen kentsel dönüşüm süreçlerinin değerine değinen Tatar, bu süreçlerin desteklenmesi gerektiğini belirtti. Bilhassa 6 Şubat sarsıntılarında TOKİ tarafından yapılan binaların sağlamlığının gurur verici olduğunu lisana getirdi.
Sarsıntıya hazırlık çalışmaları
Tatar, İstanbul ve etrafındaki yapay zeka simülasyonlarının akabinde ulaşım meseleleri ve afet idaresi konusunda ne çeşit adımlar atıldığını anlattı.
Orhan Tatar, şu sözlere yer verdi:
“AFAD daima bunu çalışıyor. Bu olayların afete dönüşmemesi için de bir kez öncelikle risk azaltma odaklı bir anlayışa sahip olmanız gerekiyor. Bu anlayışta yalnızca vatandaş değil, belediyelerimiz, lokal idarelerimiz, STK’larımız, üniversitelerimiz, kurumlarımızın hepsinin bu anlayışa sahip olması gerekiyor.”
Marmara’nın sanayi açısından kritik bir bölge olduğunu belirten Tatar, “Marmara’da çok büyük bir sanayi var biliyorsunuz. Yalnızca ülkemizi değil, bütün dünyayı besleyen bir bölge orası. Bilhassa sarsıntıya hazırlık manasında bu kadar geniş bir endüstrinin olduğu bölgede bizim önemsediğimiz mevzulardan bir tanesi de muhtemel bir afet durumunda bölgedeki sanayi tesislerinin ayakta kalabilmesi.” dedi.
AFAD’ın Marmara Bölgesi’nde iş sürekliliği planları hazırladığını vurgulayan Tatar, “Bu manada iş sürekliği plan dediğimiz şey, bir bölgede bir afet olduğunda o bölgedeki bütün sanayi tesislerinin üretiminin kesintiye uğramadan devam edebilmesini sağlayacak planlamaların yapılması.” formundaki değerlendirmesini paylaştı.
Tatar ayrıyeten Marmara Afet Risklerini Azaltma Daire Başkanlığının kurulduğunu ve bu ünitenin İstanbul’da etkin olarak çalıştığını kelamlarına ekledi.