Ekonomi Gazetesi’den Özder Şeyda Uyanık’ın haberine nazaran; Ekonomik Kalkınma ve İş Birliği Örgütü (OECD-Organisation for Economic Co-operation and Development) “How’s Life?(Hayat nasıl?)” başlıklı araştırmasını OECD üye ülkelerinde sosyoekonomik gelişmeleri gözler önüne seriyor.
Araştırma, OECD ülkelerinde yaşayan insanların hayatlarının daha güzele gidip gitmediğini ve ilerlemenin sürdürülebilir, kapsayıcı olup olmadığını pahalandırıyor. 6.’sı yayımlanan datalarda, ülkelerin mevcut refah düzeyleri, eşitsizlikler ve gelecekteki refah beklentileri için 80’den fazla göstergeden elde edilen en son datalar görülüyor.
Kovid-19 salgınını sonrasında dünyada yaşanan geçim maliyeti krizinin tesirini anlamak maksadıyla 2019’dan bu yana yaşanan gelişmeleri karşılaştıran datalarda Türkiye’nin yeri dikkat çekiyor.
Türkiye hangi bilgilerde göze çarpıyor?
Gelir eşitsizliği
2010 yılından bu yana gelir eşitsizliğini azaltmada kaydedilen ilerlemenin OECD ülkeleri genelinde 2019 sonrasında durakladığı görülüyor. Gelir dağılımının en üst yüzde 20’sinin ortalama (eşdeğer) hanehalkı kullanılabilir gelirinin, en alt yüzde 20’sinin ortalama gelirine oranı yani en yüksek yüzde 20’lik gelir kümesiyle en düşük yüzde 20’lik gelir kümesinin karşılaştırmasında Türkiye’de değişim yüksek olmazken, en yüksek ülkelerin içinde yer alıyor.
Meksika bu hususta 2010 yılından sonra kıymetli bir gelişme kat ederken, Estonya ve Almanya’da gelir adaletinin bozulması en 2019-2022 ortasında en yüksek düzeyde olurken, Türkiye de onların akabinde 3. sırada geliyor.
Reel fiyatlarda değişim
2019’dan bu yana, yıllık gerçek fiyatlar OECD ülkelerinin yaklaşık üçte birinde artarken, yaklaşık beşte birinde ise azalış gösteriyor. Tam vakitli çalışan kişi başına ortalama yıllık gerçek brüt fiyatların satınalma gücü paritesine nazaran dolar üzerinden değişimlerinde Türkiye 2010 sonrasında yükseliş gösterse de en düşük kalan ülkelerin içinde yer alıyor.
Tabloda SGP’ne (PPP) nazaran, gerçek fiyatların en düşük olduğu ülke Meksika olurken, 2019-2022 ortasında en büyük düzgünleşme ABD’de, en çok kötüleşme de Çek Cumhuriyeti’nde görülüyor.
Konut maliyetleri
OECD’ye nazaran, düşük gelirli haneler, gelirlerinin büyük bir kısmını konut maliyetlerine ayırdıklarından bu alandaki değişimlere karşı savunmasız kalıyor. Besin, sıhhat ve eğitim üzere öteki temel mal ve hizmetlere harcamaları sınırlayan konut harcamaları, OECD ülkeleri genelinde, 2022’de gelir dağılımının en alttaki yüzde 40’lık gelir kümesinin neredeyse beşte biri, harcanabilir gelirlerinin yüzde 40’ından fazlasını konuta (kira ve ipotek maliyetlerine) harcadı. “Konut maliyeti çok yükü” OECD ortalamasında 2010 ile 2019 ortasında hudutlu güzelleşirken, 2019-2022 ortasında bilakis döndü. Düşük gelirli hanelerin yaklaşık yüzde 20’si 2022’de konut maliyetleri nedeniyle çok yüklenirken, Türkiye’de de 2010’dan 2019’a görünüm berbatlaştı ve 2022’de de güzelleşme göstermedi.
Geçim derdi
OECD ülkelerinde, finansal zorlukları olan bireylerin hissesinde orta vadede güçlü düşüşler görülüyor. Lakin ilerlemenin son yıllarda durduğu da göze çarpıyor. Türkiye için tablo daha farklı oluyor. Geçimini sağlamakta zorluk çeken yahut çok zorluk çeken bireylerin yüzdesine bakıldığında Türkiye’de 2010’dan 2019’a düzgünleşme görülürken, 2023’e dek tekrar kötüleşiyor ve son 4 yılda geçimini sağlamakta zorlananların en çok arttığı ülkelerde başı çekiyor.
Gençler aç kalıyor
2022’de OECD ülkelerindeki 15 yaşındaki öğrencilerin yüzde 8’i, geçmiş 30 gün içinde, yiyecek satın almak için kâfi parası olmadığı için haftada en az bir gün yemek yemediklerini bildirdi. Besin güvensizliği, öğrencilerin sırf fizikî sıhhatlerini değil, tıpkı vakitte okul performanslarını, eğitim fırsatlarını ve genel ömür kalitelerini de olumsuz etkiliyor.
Yeterli parası olmadığı için son 30 gün içinde haftada en az bir gün yemek yemediğini bildiren 15 yaşındaki öğrencilerin yüzdesinde Türkiye birinci sıra geliyor ve neredeyse 5 öğrenciden biri aç kaldığını belirtiyor.
“Hiçbir yerde olmayan gençler”
10 yıllık bir düşüşün akabinde, istihdam, eğitim yahut öğretimde olmayan gençlerin oranı OECD ülkelerinin beşte birinde artarken, “istihdam, eğitim yahut öğretimde olmayan gençlerin (15-24 yaş) yüzdesi (NEET)” Türkiye’de en yüksek oranda oluyor. Son 4 yılda da bu durumun değişim göstermediği görülüyor.
Yaşam memnuniyeti
OECD’de ortalama ömür memnuniyeti, 0’dan (hiç mutlu değil) 10’a (tamamen memnun) kadar bir ölçekte, 2013 ile 2018 ortasında güzelleşirken, Kovid-19 pandemisinin başlangıcından bu yana ilerlemenin durduğu görülüyor. 2018’den bu yana, ömür memnuniyeti 12 OECD ülkesinde sabit kalırken, 11’inde berbatlaştı ve 6 ülkede güzelleşme gösterdi. Türkiye, memnuniyetin en düşük olduğu ülkelerin başında gelirken, kötüleşme göstermeye de devam ediyor.
Endişeliyiz
2022-23’te OECD nüfusunun yüzde 36’sı çok fazla tasa yaşadığını bildirdi. Kaygı hisleri son on yılda olumsuz bir trendde olurken, 2008-10 ile 2017-19 ortasında, çok fazla tasa yaşayan nüfusun hissesi OECD ortalaması için arttı. Bu ortalama eğilim 2017-19 ile 2022-23 ortasında devam etti. Türkiye ise telaş hissinin son yıllarda en çok arttığı ülke oluyor.
Birbirimize güvenmiyoruz
2023’te 18 OECD ülkesinde başka insanlara duyulan ortalama inanç, esasen 2013 ve 2018 bedellerinde kaldı. 2023’te ortalama kişilerarası inanç puanı için OECD ortalaması 0’dan (kimseye güvenmezsiniz) 10’a (çoğu beşere güvenilebilir) kadar bir ölçekte 6,1’di.
Türkiye’de itimat hissinin 2018 yıllarında en düşük düzeylere indiği görülürken, OECD ülkeleri içinde en düşük düzeyde olmasına rağmen son 4-5 yılda en büyük güzelleşmeyi gösterdiği de dikkatlerden kaçmıyor.
Yöneticilere güvenmek konusunda kararsızız
Pandemi öncesi düzeylerle karşılaştırıldığında, hükümete itimat OECD ülkelerinin üçte birinde güzelleşirken, öteki üçte birinde ise azalma gösterdi. Türkiye’de 2017-2019 aralığında inanç duygusu artarken, 2022-23 yıllarında yine geriliyor.
Yolsuzluk algısı
Son yıllarda, OECD ülkeleri genelinde kamu kesimi yolsuzluğuna ait algılarda çok az ilerleme kaydedilirken, Transparency International’ın Yolsuzluk Algısı Endeksi’ndeki uzmanların ve iş insanlarının değerlendirmelerine nazaran, 2023’te kamu kesiminde algılanan yolsuzluğun OECD ortalama düzeyi 0’dan (çok yolsuzluk) 100’e (yolsuzluğun büsbütün yokluğu) kadar bir ölçekte 66 oldu. 2019-23 periyodunda, hiçbir OECD ülkesi algılanan kamu bölümü bütünlüğünü kıymetli ölçüde güzelleştirmeyi başaramadı. Türkiye de bu tabloda daima gerileme göstermesi ve en düşük puanlı ülkeler ortasında yer alması dikkat çekiyor.