6 Şubat 2023’te saat 4.17’de AFAD’a nazaran 7.7 büyüklüğünde merkezi Kahramanmaraş’ın Pazarcık ilçesi olan bir sarsıntı meydana geldi. Bu zelzeleden yaklaşık dokuz saat sonra ise büyüklüğü 7.6 olan Elbistan merkezli bir zelzele daha meydana geldi. Sarsıntılardan Kahramanmaraş, Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Elazığ, Gaziantep, Hatay, Kilis, Malatya, Osmaniye ve Şanlıurfa etkilendi. Suriye de zelzelelerin tesiriyle sarsıldı.
Depremler sonucunda Türkiye’de resmi sayılara nazaran en az 53 bin 537, Suriye’de ise en az 8 bin 476 kişi hayatını kaybetti. Toplam 122 binden fazla kişi ise yaralandı. Zelzelelerin akabinde büyüklüğü 6.7’ye ulaşan 45 binden fazla artçı sarsıntı gerçekleşti.
Birçok tarihi yapı da dahil birinci gün 39 binden fazla bina yıkıldı, 11 vilayette toplam 518 bin konut yıkıldı yahut ağır hasar aldı. Ayrıyeten 128 bin 778 konut ise orta derecede hasar aldı. Afet sonrası 2 milyondan fazla kişi barınma sorunu yaşarken en az 5 milyon kişi farklı bölgelere göç etti. Memleketler arası Çalışma Örgütü (ILO), zelzeleler sonucu Türkiye’de 658 bin, Suriye’de ise 170 bin çalışanın geçim imkanlarını kaybettiğini duyurdu.
Türkiye hükümeti, sarsıntı bölgesi için doğal afet ve salgın üzere acil durumlarda memleketler arası kuruluş ve ülkelerden yardım davetlerini kapsayan en yüksek acil durum olan 4. düzey alarm ilan edildiğini açıkladı. Dünya Sıhhat Örgütü, sarsıntılar için 3. düzey acil durum ilan etti. Ayrıyeten sarsıntılardan etkilenen 10 vilayette 3 ay mühletle inanılmaz hal ilan edildi.
102 ülke Türkiye’ye yardım teklifinde bulunurken 94 ülkeden gelen 141 binden fazla kişi arama kurtarma çalışmalarına dahil oldu. Onlarca ülke birinci yardım materyali, teçhizat, sıhhat grubu gönderdi ve taziye iletileri yayımladı. Ayrıyeten Ermenistan-Türkiye sonu yardım sevkiyatı için otuz yıl ortadan sonra birinci defa açıldı.
Neler yaşandı, neler tartışıldı?
Deprem vergisi: 1999 sarsıntısından sonra yürürlüğe giren ve kamuoyunda “deprem vergisi” olarak bilinen “Özel Bağlantı Vergisi”, Türkiye’yi sarsıntıya hazırlamak, kentsel dönüşüm projelerini hayata geçirmek ve birinci yardım, arama-kurtarma faaliyetlerini geliştirmek hedefiyle toplanıyor. AK Parti iktidarında kalıcı hale getirilen bu vergiden, 2003-2022 yılları ortasında 36.2 milyar lira gelir elde edildi. 2011 yılında Van’da yaşanan zelzelenin ardından, dönemin AK Parti Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, “Deprem vergileri nereye harcandı?” sorusunu “Sonuçta bunlar 74 milyonun servetidir. Sarsıntı vergisi ismi altındaki vergiden çok daima hale gelmiş ÖTV vs. var. Bu vergiler bizim sıhhatimize gidiyor. Diyorsunuz ki ‘bu çerçevede 44 milyar liralık vergi topladınız, nereye gitti?’ Yalnızca bir yıllık vatandaşın sıhhati için yaptığımız harcama 44 milyar lira. Bu, duble yollara gidiyor, demiryollarına, havayollarına, çiftçimize, eğitime gidiyor.” diyerek cevaplamıştı.
AFAD: Afet durumlarında kurumlar ortası uyum sağlamak ve arama-kurtarma faaliyetlerini yürütme misyonuyla kurulan AFAD, arama-kurtarma faaliyetlerinde yaşanan koordinasyonsuzluk üzere nedenlerle zelzelede yerle bir olan birçok ile çok geç müdahale edebilldi ve bu nedenle binlerce insan enkazdan kurtarılamadı. AFAD’ın zelzeleye müdahalede yaşadığı yetersizliklerin nedenleri ortasında bütçe ve persone yetersizliği, bütçe ve teknik eleman yetersizliği üzere nedenler sıralandı. Ek olarak AFAD’ın karar alma sisteminde yapılan kimi değişiklikler de kurumun hareket kabiliyetini kıymetli ölçüde azalttı. Bunlardan birincisi, TSK’nın Afet ve Acil Durum Heyeti’nden çıkarılması. Ordunun, sarsıntının birinci günlerinde alana inerek müdahale edememesinin en değerli sebeplerinden biri de bu.
Yapı kontrolü: Zelzelede hayatını kaybedenlerin enkaz altında kaldıkları binaların müteahhitleri ve inşaat firmalarının sahipleri süratli bir formda gözaltına alınmaya ve tutuklanmaya başlandı. Lakin bu binaları onaylayan belediye yetkilileri yahut yapı kontrol sistemini özel şirketlere devredenler sorumluluk almadı.
İmar afları: AK Parti periyodunda 9 sefer imar affı çıkarıldı. Kahramanmaraş merkezli zelzelelerin etkilediği 10 vilayette imar affı kapsamında verilen yapı kayıt dokümanı sayısı ise 294 bin 166 oldu. Bunlar 10 ile nazaran şöyle sıralanıyor: “Adana’da 59 bin 247, Adıyaman’da 10 bin 629, Diyarbakır’da 14 bin 719, Gaziantep’te 40 bin 224, Hatay’da 56 bin 464, Kahramanmaraş’ta 39 bin 58, Kilis’te 4 bin 897, Malatya’da 22 bin 299, Osmaniye’de 21 bin 107, Şanlıurfa’da 25 bin 521 yapı kayıt dokümanı.”
Kızılay çadır skandalı: Kızılay, zelzelenin üçüncü gününde AHBAP’a 46 milyon TL’lik çadır satışı yaptı. Olayı ortaya çıkmasının akabinde AHBAP da bu satışı doğruladı. Dönemin Kızılay Başkanı Kerem Kınık, Twitter hesabından bahisle ilgili açıklama yaptı. Maliyeti fiyatına çadırları verdiklerini, bölgeye “halihazırda çadır gönderildiğini” söyledi. Bu açıklamalardan kısa mühlet sonra Kınık misyonundan ayrıldı.
Erişim kısıtlamaları: Zelzelenin birinci gününde toplumsal medyada kısıtlama getirildi. Saatler süren kısıtlama nedeniyle beşerler yakınlarına ulaşamadı, gelişmeleri takip edemedi. Şebekelerin yetersizliği nedeniyle arama ve SMS gönderme süreçleri gerçekleştirilemezken, enkaz altındakiler ve yakınları toplumsal medyadan haberleşti ve davette bulundu. Kelam konusu erişim kısıtlamasıyla bu da engellenmiş oldu.
Yıkılan yollar: Yolların yıkılması nedeniyle arama kurtarma takımları kentlere giremedi, enkaz altındaki mühlet uzadı. Yıkılan Hatay Havalimanı’na sevkiyatlar çok geç sağlandı.