657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun “genel ve özel şartlar” başlıklı 48’inci unsurunun birinci fıkrasının “genel şartlar” alt başlığının (A) bendinin (5) numaralı alt bendi aşağıdaki formda karar altına alınmıştır.
” Devlet memurluğuna alınacaklarda aşağıdaki genel ve özel koşullar aranır. Genel kurallar: Türk Ceza Kanununun 53’üncü hususunda belirtilen mühletler geçmiş olsa bile; taammüden işlenen bir cürümden ötürü 1 yıl yahut daha fazla mühletle mahpus cezasına ya da affa uğramış olsa bile devletin güvenliğine karşı hatalar, Anayasal nizama ve bu sistemin işleyişine karşı kabahatler, zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, itimadı berbata kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, kabahatten kaynaklanan malvarlığı bedellerini aklama yahut kaçakçılık cürümlerinden mahküm olmamak.”
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun “süreli mahpus cezası” başlıklı 49’uncu hususunun (1) ve (2) numaralı fıkralarına nazaran; müddetli mahpus cezası, kanunda aksi belirtilmeyen hallerde 1 aydan az, 20 yıldan fazla olamaz. Hükmedilen 1 yıl yahut daha az müddetli mahpus cezası, kısa müddetli mahpus cezasıdır.
5237 sayılı Kanunun “kısa müddetli mahpus cezasına seçenek yaptırımlar” başlıklı 50’nci unsurunun (1) numaralı fıkrasına nazaran; kısa vadeli mahpus cezası, hatalının kişiliğine, toplumsal ve ekonomik durumuna, yargılama sürecinde duyduğu pişmanlığa ve hatanın işlenmesindeki özelliklere nazaran;
a) İsimli para cezasına,
b) Mağdurun yahut kamunun uğradığı zararın motamot iade, cürümden evvelki hale getirme yahut tazmin suretiyle, büsbütün giderilmesine,
c) En az 2 yıl mühletle, bir meslek yahut sanat edinmeyi sağlamak hedefiyle, gerektiğinde barınma imkanı da bulunan bir eğitim kurumuna devam etmeye,
d) Mahküm olunan cezanın yarısından 1 katına kadar mühletle, muhakkak yerlere gitmekten yahut makul aktiflikleri yapmaktan yasaklanmaya,
e) Sağladığı hak ve yetkiler berbata kullanılmak suretiyle yahut gerektirdiği dikkat ve ihtimam yükümlülüğüne ters davranılarak kabahat işlenmiş olması durumunda; mahküm olunan cezanın yarısından bir katına kadar mühletle, ilgili ehliyet ve ruhsat dokümanlarının geri alınmasına, aşikâr bir meslek ve sanatı yapmaktan yasaklanmaya,
f) Mahküm olunan cezanın yarısından 1 katına kadar müddetle ve istekli olmak şartıyla kamuya faydalı bir işte çalıştırılmaya, çevrilebilir.
(5) numaralı fıkrasına nazaran; uygulamada asıl mahkümiyet, bu husus kararlarına nazaran çevrilen isimli para cezası yahut önlemdir.
5237 sayılı Kanunun “adli para cezası” başlıklı 52’inci hususunun (1) numaralı fıkrasına nazaran; isimli para cezası, 5 günden az ve kanunda bilakis karar bulunmayan hallerde 730 günden fazla olmamak üzere belirlenen tam gün sayısının, bir gün karşılığı olarak takdir edilen ölçü ile çarpılması suretiyle hesaplanan meblağın hükümlü tarafından Devlet Hazinesine ödenmesinden ibarettir.
5237 sayılı Kanunun “belli hakları kullanmaktan mahrum bırakılma” başlıklı 53’üncü hususunun (1) ve (2) numaralı fıkralarına nazaran; kişi, taammüden işlemiş olduğu hatadan ötürü mahpus cezasına mahkümiyetin yasal sonucu olarak;
a) Daima, periyodik yahut süreksiz bir kamu vazifesinin üstlenilmesinden; bu kapsamda, Türkiye Büyük Millet Meclisi üyeliğinden yahut Devlet, vilayet, belediye, köy yahut bunların kontrol ve nezareti altında bulunan kurum ve kuruluşlarca verilen, atamaya yahut seçime tabi bütün memuriyet ve hizmetlerde istihdam edilmekten,
b) Seçme ve seçilme ehliyetinden,
c) Velayet hakkından; vesayet yahut kayyımlığa ilişkin bir hizmette bulunmaktan,
d) Vakıf, dernek, sendika, şirket, kooperatif ve siyasi parti hukuksal kişiliklerinin yöneticisi yahut denetçisi olmaktan,
e) Bir kamu kurumunun veya kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşunun müsaadesine tabi bir meslek yahut sanatı, kendi sorumluluğu altında özgür meslek erbabı yahut tacir olarak icra etmekten yoksun bırakılır. Kişi, işlemiş bulunduğu hata münasebetiyle mahküm olduğu mahpus cezasının infazı tamamlanıncaya kadar bu hakları kullanamaz.
Bu düzenlemeler birlikte değerlendirildiğinde; 657 sayılı Kanunun 48/A-5 hususunda sayılan nitelikteki hatalar ve müddetli mahpus cezaları ile ilgili olarak, 5237 sayılı Kanunda farklı düzenlemelere yer verildiği, 5237 sayılı Kanunun genel düzenleme, 657 sayılı Kanunun da özel düzenleme getirdiği görülmektedir. 657 sayılı Kanunla yapılan düzenleme ile belirlenen vadeli mahpus cezası yahut nevi sayılan kabahatlerden mahkümiyet halinde, cezanın infaz mühleti yahut ek mühlet tamamlanarak hak ve yetki yoksunluğu kalksa bile, mahkümiyet kararı kalkmadığı için devlet memurluğuna atanma ve memuriyeti sürdürme hak ve yetkisi süresiz olarak ortadan kaldırılmıştır.
Memuriyete mani cezalar genel itibariyle şunlardır: Devletin güvenliğine karşı hatalar, anayasal nizama ve bu nizamın işleyişine karşı cürümler, zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, itimadı berbata kullanma, hileli iflas, kaçakçılık, kabahatten kaynaklanan malvarlığı bedellerini aklama, sahtecilik, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma.
657 sayılı Kanuna bakıldığında, isimli para cezası yahut önlemi memuriyete pürüz durumlar ortasında görülmemektedir. Fakat buradaki püf nokta, memuriyete pürüz hatalar para cezasına çevrilse dahi öbür bir söz ile memuriyete mahzur sayılan kabahatlerden verilen mahkümiyetler isimli para cezasına çevrilsin ya da çevrilmesin her durumda memuriyete pürüz teşkil eder, memuriyete pürüz cürümler dışında verilen isimli para cezaları memuriyete mani teşkil etmeyecektir. Diğer bir açıdan bakarsak; 657/A-5’te sayılan tek tek sayılan hatalar için “mahküm olmamak şartı” getirilerek bu mahkümiyet konusunda tabiri caizde “niteleme/derecelendirme” bulunulmamış, cezanın nevine/miktarına bakılmaksızın memuriyete mahzur olacağı karara bağlanmıştır. Bu kabahatler bakımından verilen mahkümiyet isimli para cezasına çevrilsin/çevrilmesin memur olma koşulu kaybedilmektedir.
Danıştay Beşinci Dairenin vermiş olduğu bir kararda (T: 22.01.1992, E: 1991/4323, K: 1992/56); hırsızlık cürmünden ötürü ağır para cezasına mahküm edilen davacının misyonuna son verilmesine ait sürecin iptali istemini ret eden birinci derece mahkemesinin vermiş olduğu karar yasaya uygun bularak onanmıştır.
Sonuç olarak, isimli para cezasının memuriyete pürüz olup olmadığı konusunu, devrin Devlet İşçi Başkanlığı tarafından isimli para cezasının memuriyete mani olup olmadığı hakkında verilen görüş yazısında (25.04.2017-2460) görmemiz mümkün olacaktır. Şöyle ki;
– İlgilinin hakkında verilen hapis cezası isimli para cezasına çevrilmiş memnu hakların iadesi kararı alınmış ve isimli sicil kaydı silinmiş olsa dahi, işlemiş olduğu kabahatin 657 sayılı Kanunun 48/A-5 hususunda sayılan nitelikli cürümler ortasında yer alması halinde atamasının yapılamayacağı.
– İşlemiş olduğu hatanın, 657 sayılı Kanunun 48/A-5 hususunda sayılan nitelikli kabahatler ortasında yer almaması, lakin, adli para cezasına çevrilen mahpus cezasının 1 yıl olması halinde, hakkında memnu hakların iadesi (yasaklanmış hakların geri verilmesi) kararı alınması kaydıyla atamasının yapılabileceği.
– İşlemiş olduğu kabahatin, 657 sayılı Kanunun 48/A-5 unsurunda sayılan nitelikli hatalar ortasında yer almaması ve adli para cezasına çevrilen mahpus cezasının 1 yıldan az olması halinde atamasının yapılabileceği.