İş Bankası Genel Müdürü Hakan Aran, ekonomideki soğumanın temmuz ayın-da başladığını söyledi. Türki-ye ekonomisne dair şimdiki ge-lişmeleri ve öngörülerini anla-tan Ortan, “Politika faizindeki artışın iktisada olan etkile-rini, gerçek bölüme olan etkileri-ni birinci kez temmuz ayında gör-meye başladık. 1-15 Haziran ortası yapılan alışverişlerle 1-15 Temmuz ortasındaki alışveriş-lerde kredi kartı kullanımına baktığımızda düştüğünüz gö-rüyoruz.
Bunu öncü gösterge olarak isimlendirebiliriz. Ayrıyeten sene başındaki toplam ticari ve ferdi kullanımla bugünkü-ne baktığınızda ocak ayının bi-le altına inen bir kullanım var. Bunlar, temmuz ayında vatan-daşın frene bastığını gösteri-yor. Kemer şu anda sıkılıyor. Bu durum siyaset yapıcılar için tercih edilen bir mevzu ancak art planda öteki meselelerin başlayacağını gösteriyor” dedi.
“Ödenmeyen kredi kartı borcu 2 kat arttı”
Daha evvelce uygulanan yanlış iktisat siyasetlerinin iki kaybedenini ‘hazine ve ka-mu’ ile ‘sabit fiyatlı vatandaş’ olarak gösteren Hakan Ortan, “Devlet kaybını vergi paketiyle çıkarmaya çalışıyor. Sabit ge-lirli de kredi kartı ve ferdi kredi borcunu ödemeyerek za-rarı telafi etmeye çalışıyor. O yüzden şu anda birinci sinyal, bi-lançolarımızdaki birinci gösterge kredi kartlarındaki ve ferdi krediler konusunda ödenme-yen borçlar oldu.
Yakın izle-medeki kredi kartlarının hissesi çok yükseldi. Sıkıntılı kredile-re düşenlerin hissesi çok yüksel-di. Bir kredi kartının borcu 10- 12 bin TL’den 20-25 bin TL’ye çıktı. 4 kredi kartı varsa aylık borç 80 ila 100 bin TL oldu. Ön-ceden o bankadan bu bankaya çevrilerek giden borç, faizler de artınca artık çevrilemez ol-du” dedi.
“2 trilyon TL borcun 1.5 trilyon TL’si bireysel”
Toplam kredi kartı borçları-nın 1.5 trilyon TL’sinin birey-sel, 500 milyar TL’sinin tica-ri olduğunu açıklayan Hakan Ortan, şunları söyledi: “2 trilyon TL’lik bir kredi kartı borcunu konuşuyoruz. Kredilerin ter-sine kredi kartı kullanımı Tür-kiye’de ekseriyetle ferdî ağır-lıkta. Bankaların toplam kredi-sinin 13.8 trilyon TL olduğunu düşünürseniz toplam 2 tril-yonluk bir kredi kartı bakiye-sini konuşuyoruz.
İşte devlet vergiyle kendini korurken va-tandaş da bu 2 trilyonluk ha-va yastığını kullanacak. O yüz-den bizim sorun olarak gördü-ğümüz alan burası. Vatandaşın ayağını tekrar yorganına gö-re uzatabileceği, tekrar otomobil almanın, konut almanın hayal ol-madığı, ay sonunu getirmenin bu kadar güç olmadığı bir kon-jonktüre gelirsek ondan sonra artık o nedir bu nedir konusu-nu konuşacağız.”
“Kredilerin ulusal gelire oranı tarihin en düşük seviyesinde”
Türkiye’de kredilerin ulusal gelire oranının tarihin en dü-şük düzeyine indiğini söy-leyen Ortan, şunları söyledi: “2024’ün birinci çeyreğinde kre-dilerin ulusal gelire oranı yüz-de 42.4 oldu. Bu 2020 yılında yüzde 72.3’e çıkmıştı. Yüzde 72.3’ten yüzde 42.4’e geldi. Ya-ni kimseye kredi vermemişiz. Ancak hani kredi genişlemesin-den, kredi büyümesinden bah-sediyoruz ya. Ulusal gelir de bü-yüyor.
Bu aslında enflasyonun altında tesirini gösteriyor. Do-layısıyla kredi büyümesi dedi-ğimiz gerçek bir kredi büyüme-si olmadığı için iş insanını da rahatlatmıyor. Yani iş insanı-nın o işletme sermayesi ihti-yacını da karşılamıyor. Yani şu anda piyasada kredi olarak dönen sayılar muhtemelen işletme sermayesi muhtaçlığı ya-ni ulusal gelir oluşturan işletme sermayesinin çok az bölümü-nü karşılıyor.”
“Bireysel krediler %16’dan %10’a düştü”
Yüzde 42.4’ün içinde ticari kredi hissesinin yüzde 32.4 oldu-ğunu açıklayan Ortan, ferdî kredilerin ise yüzde 10 oldu-ğunu aktardı. Ortan, “2022’de yüzde 72.3 olduğu vakit bi-reysel krediler yüzde 16’ydı. Bugün kişisel yüzde 16’dan yüzde 10’a indi. Ferdi 16 iken kredi kartlarının ulusal ge-lirde hissesi 2.9. Şu anda ise yüz-de 4.5’e çıktı. Kredilerin mil-li gelirden hissesi azalırken, tek düşmeyeni ve iki katına çıka-nı kredi kartı. O yüzden niçin kredi kartıyla yatıp, kredi kar-tıyla kalkıyoruz aslında en bü-yük göstergesi bu” tabirlerini kullandı.
“MB’nin rezervi dolmadan ihracatçı rahat etmeyecek”
Hakan Ortan, “Merkez Ban-kası kasasını doldurana kadar, yani döviz rezervlerini arttı-rana kadar ve enflasyon yüzde 10’lu düzeylere gelene ka-dar bir istikrar noktası oluşma-yacağı için ne ihracatçı ne üre-tici rahat yüzü görmeyecek” dedi. Bu noktada iktisat po-litikalarında geçmişte yapılan kusurlara atıfta bulunan Ortan, “Bu sorunu her seferinde ya-şamamak için, 5 yıllık bir plan yaparsak 5 sene sonra Türki-ye rekabetçi bir yapıya gelebi-lir” dedi.
“Yanlış siyasetlerle yüzleşmeden iyileşemeyiz”
“Eğer siz bir yanlış yap-tıysanız, yanlışınızla yüz-leşmeniz gerekiyor. Ve biz iktisatta yanlış bir politi-ka izledik. İzlediğimiz yan-lış siyaset, şu andaki sıkın-tılarla yüzleşmeden, onu ya-şamadan düzelmez” diyen Ortan, “O yanlış yapılırken ihracatçı çok kazandı.
Yan-lış yapılırken yatırım yapan iş insanı çok kazandı. Yani çok önemli bir biçimde TL ucuz bir halde ihracatçıya, üreti-ciye, yatırım yapana verildi. Biz devletten yüzde 12’den menkul değer aldık, devle-te borç verdik.
Bu kaynakla-rı alıp ne yaptılar? O dönem-deki yatırım fırsatlarını, bu ucuz sayısı kapasite artışı için kullandılar” diye devam etti. Tahlil olmadığı için 2025 sonuna kadar sıkıntı-lı geçeceğini belirten Ortan, “Finans bölümü olarak biz de sağlıklı kredi kullandıramaz-sak birebir halde bu tablodan nasibimizi alacağız.
Hepimiz için düzlüğe çıkmanın tek şartı; yanılgıyı yaptığımız birinci noktaya geri dönmek. Yanılgıyı birinci yaptığımız noktadaki ge-ri döndüğümüz yer de artık Türkiye için kabul edilebilir bir enflasyon. Bu yola girdik ancak art planda daima bir arada sıkıntısı-nı yaşaya-ca-ğız” vurgusunu yaptı.
“Herkes ziyan ederken bankalar kar edemez”
Reel dalda sorun varken banka karlılığının artmasının beklenemeyeceğini söyleyen Hakan Ortan, “Eğer siz içinde bulunduğunuz bu şartlarda birebir halde etkilenmiyorsanız esasen yanlış bir şeyler yapıyor-sunuz demektir. O yüzden ben, sıkıntılarımızın bu noktada di-ğer meslektaşlarımın bilakis en kabul edilebilir problemler ol-duğunu yani badirenin herkes tarafından paylaşılmasının güzel bir gösterge olduğunu düşünü-yorum. Müşterimiz açken tok yatan pozisyonunda olmak iste-mem. O yüzden düşünceyi yaşı-yorsak bir arada yaşıyoruz” dedi.
“2025’te istihdam piyasası daralacak”
Enflasyonun yüzde 42 oldu-ğu fakat Merkez Bankası hede-finin 14-21 bandında olduğu bir 2025’in başlayacağını lisana ge-tiren Ortan, “Merkez Bankası, 42’yi 14-21’e nasıl getirecek? Bu hususta ekonomiyi gevşetemez. Kredi büyümelerindeki yüzde 2 hududu artıramaz. Hasebiyle buradaki sıkışıklık ve pahalı-lık aslında yıl uzunluğu devam ede-cek.
Yüzde 45 enflasyon var-ken yüzde 50 değerli iken, yüzde 25 enflasyon varken de yüzde 30 kıymetli olacak. Pahalılık de-vam edecek. O yüzden 2025 yıl boyunca rahatlama bekleyen ‘nasıl olsa biraz hafifler, ben de paraya erişirim’ diye düşü-nenler, nefesini 2025 sonuna kadar tutmayanlar da muhte-melen 2025 yılında çok zorluk yaşayacaklar” dedi.
“Politika faizi yüzde 50’den yüzde 45’e inecek”
“Temmuz, ağustos, eylül aylarında aylık bazda enflasyon düşecek. Bu da 31 Aralık’a geldiğimizde 38-42 bandında gerçekleşeceğini gösteren değerli bir öncü gösterge. Eylül ayında okulların açılması üzere faktörlerle artabilir ancak bu gidişatı bozmaz. Enflasyonun 42’de biteceğini düşünürsek siyaset faizinin ekim, kasım, aralık ayı toplantılarının birinde tek seferde yahut modül parça 50’den 45’e indirileceğini kestirim ediyorum.
Ekonomideki soğumanın, kemer sıkmanın gerçek dalda, vatandaşta izdüşümü var. O nedenle tek başına para siyaseti sıkı tutulmak istenir ancak iktisat idaresi tüm taraflarıyla düşünülmesi gerektiği için öbür taraftan maksatlara ziyan vermeyecek indirimler yapılır. 2025’te enflasyon 20-21 bandında olacak. Bu durumda 45 olan siyaset faizinin bu sefer 25’e kadar indirilme imkanı olacağını düşünüyorum.”
“Yanlış fiyatlama yapan pazar dışında kalacak”
“Hala daha krediye erişimin değerli olduğu, krediye erişimin değil kredi kullanmama tercihinin olduğu ortamda nakit akışını yönetemeyen, gerçek fiyatlamayı yapamayan, yanlış fiyatlamayla pazar dışında kalanların talep az olduğu için çabuk eleneceği, malını satamayacağı, o yüzden de nakit akışını döndüremeyeceği bir eylül-aralık ayı yaşayacağız. Kanaatkar fiyatlama yapanların işini döndüreceği lakin ‘enflasyon bu kadar, benim bu malı yerine koyma rakamım bu, malımın fiyatı budur’ diyenlerin oyun dışı kalacağı bir periyot olabilir.”
“2025’te kredi riski yükselecek”
”2027’de pandemiden çıkar üzere olacağız”
İktisattaki problemlerin 2025 sonuna kadar devam edeceği öngörüsünü paylaşan Hakan Aran’a nazaran, 2026’da ezalar son bulur, 2027 yılına geçerken Türkiye’de pandemiden çıkmış üzere olur.
“Bu sıkılaşma her şeyini bilerek, tüm kısımlara gerçek anlatarak, paniğe kapılmadan, gerçek olanı yapma anlayışıyla yapıldığı vakit art planda yeni deneyler yapmadan ulaşacağımız nokta” yorumunu yapan Ortan, “Bu fotoğraf bozulursa, ortada rastgele bir yerde sinema koparsa biz ona da alışığız. 90’lı yıllar, 80’li yılların sonu, yüzde 100’ün üzerinde 3 haneli enflasyonlarla onlarca yıl yaşadık.
Paradan 6 sıfır atmayı da biliyoruz. Bu siyasetin ardında duramazsak, bu siyasette sabır gösteremezsek, bunları yönetemezsek olacak olan şey çok yüksek bir enflasyonun kalıcı hale gelmesi” yorumunu yaptı.
Nurdoğan A. ERGÜN