Nesli tehlike altındaki tipler ortasında yer alan orfoz balığının korunması için İzmir’in Karaburun ilçesi açıklarında su altı görüntüleme çalışması yapılıyor.
Akdeniz’de besin zincirinin üst basamaklarında yer alması münasebetiyle deniz ekosistemi için büyük ehemmiyeti bulunan orfozun yayılım alanlarının tespit edilmesi maksadıyla İzmir Katip Çelebi Üniversitesi (İKÇÜ) Su Eserleri Fakültesinden bilim insanları tarafından yürütülen proje devam ediyor.
Akdeniz ve Ege Denizi’nde orfozun mevcut durumu, uzunluk ve kilo üzere gelişimleri Yemli Uzaktan Su Altı Görüntü Kaydı (BRUNS) tekniğiyle inceleniyor.
Proje kapsamında her ay belirlenen bölgelere dalgıçlarca yerleştirilen kameralarla yaklaşık 20 saatlik manzara elde edilirken birey sayıları da kayıt altına alınıyor.
İKÇÜ Su Ürünleri Fakültesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Tuğçe Şensurat Genç ve proje koordinatörü olan Fen Bilimleri Enstitüsü öğrencisi Kaan Kırşan’ın yürüttüğü projeye dalış okulları da dayanak veriyor.
Doç. Dr. Genç, AA muhabirine yaptığı açıklamada, etrafa hassas ve balığa ziyan vermeyen bir formülle yürüttükleri takip çalışmasında umut verici gelişmeler tespit ettiklerini bildirdi.
Akdeniz’de besin zincirinin üstünde yer alan tıbbın ekseriyetle yalnız yaşadığını ve hayat alanını sahiplendiğini anlatan Genç, şunları kaydetti:
“Ekolojik değeri çok fazla, besin piramidinde üstlerde yer alıyor. Çok uzun bir ömür döngüsü var. Bu nedenle de değerli, ekolojik bir değere sahip. 2024 Şubat’ta başladığımız proje kapsamında her ay belirlenen noktalarda dalış yaparak data elde ediyoruz. Tıpkı vakitte da bölgedeki dalış merkezleriyle, dalgıçlarla, küçük ve büyük ölçekli ticari balıkçılarla anket çalışmasıyla bilgi topluyoruz. İmajlardan balığın uzunluğunu ve yükünü hesaplamaya çalışıyoruz. Bunun için yazılım programları satın aldık, birebir vakitte da sayı bilgimiz var. Her ay 20 saate yakın imaj elde ediyoruz. İmajlarda kaç birey olduğunu sayıyoruz. Bugünkü kaydımızda da 3’ü 1 metreye yakın 10 orfoz görüntüledik.”
Orfozun avcılığı, toplanması, gemilerde bulundurulması, karaya çıkarılması, nakledilmesi ve satılmasının 2016 yılında yasaklandığını, alınan son kararla yasağın 2028 yılına kadar uzatıldığını söz eden Genç, bu yasakların ve farkındalığın artmasının popülasyonu olumlu etkilediğini belirtti.
Orfozun su altı aygıtlarıyla izlendiğini lisana getiren Genç, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Bizim kullandığımız görüntü kayıt sistemi prosedürüyle popülasyonda artış olduğunu söylemek için şimdi erken. Daha uzun bir müddet izlemek lazım. Dalgıçlardan ve ticari balıkçılardan edindiğimiz dataya dayanarak söylüyorum, sayıda geçen yıla nazaran bile bir artış var. Bu da cinsin bizim sularımızda avcılığının büsbütün yasak olmasının olumlu bir tesiri olarak söylenebilir.”
– “Her ay dalış yapıyoruz, bir artış görüyoruz”
Projeye takviye veren dalış eğitmeni Hamdullah Aras ise Karaburun ve etrafında yaklaşık 25 yıldır dalış yaptığını, çeşidi çok düzgün tanıdığını anlattı.
Aras, bölgede 10-12 yaşında orfozların olduğunu bildiğini belirterek, “Korunduğunda tıpkı balığın tıpkı bölgeden yıllarca hiç ayrılmadığını görüyoruz. Bugünkü çalışmamızda su altında kamera sistemlerini kurduk, 1,5-2 saat çekim yaptık. Hoş manzaralar elde ettik. Bir orfoza 1-1,5 metre yaklaştık. Proje kapsamında her ay dalış yapıyoruz, bir artış görüyoruz. Müdafaa altında olduğu için sayısında artış var. Tehlike hissetmedikleri için dalgıçlara yaklaşıyorlar. Yaklaşık 8 yıldır gözlemlediğim bir orfoz var. 8 kilodan 13-14 kilograma ulaştı.” dedi.
Dünya Doğayı Müdafaa Birliğince 2004’te korunması gereken tehlike altındaki canlılar listesinde kırmızı listeye alınan orfoz, Bern Mukavelesi kapsamında Akdeniz ülkeleri tarafından muhafaza altında tutuluyor.
Büyük ağzı ve kalın dudaklarıyla Akdeniz kıyılarının en karakteristik balıkları ortasında gösterilen orfoz, 12 yaşına kadar dişi, akabinde erkek olarak yaşaması münasebetiyle iki eşeyli (hermafrodit) cinsler ortasında yer alıyor. Yavaş büyümesi, toplu yumurtlama davranışı ve olgunlaşmamış bireylerin avlanmasının, popülasyonun azalmasında tesirli olduğu bedellendiriliyor.
Yaklaşık 50-60 yıl ömre sahip olan orfozlar, 1,5 metre uzunluğa ve 60 kilogram yüke ulaşabiliyor.