Ekonomim’den Şebnem Turhan’ın haberine nazaran Türkiye’de geçen yıllarda coşkulu yükselişiyle ve halka arzlarla gelen yüksek getirisiyle vatandaşın hamle ettiği Borsa İstanbul’da bu yıl mayıstan sonra işler yeterli gitmiyor. Borsa İstanbul BİST100 endeksi yalnızca ağustos ayında gerçek olarak yatırımcısına yüzde 10,76 kayıp yaşattı. Yaşanan olumsuz şartlara yorum getirmek isteyen yatırımcılar Vadeli Süreçler ve Opsiyon Borsası’nda kısa durumların yüksek olmasına dikkat çekerken piyasada kısa konum tartışması ağırlaştı. Pekala durum ne? Nitekim borsayı kısa durum fazlalığı mı bu hale getirdi?
6 Şubat sarsıntılarından beri açığa satış yasak
Önce neler oldu bir yakından bakalım. Türkiye’de 6 Şubat 2023’te yaşanan sarsıntı felaketinin akabinde hisse piyasalarına olumsuz tesirlerini azaltabilmek amacıyla Sermaye Piyasası Kurulu Borsa İstanbul Hisse Piyasası’nda açığa satış süreçlerini yasakladı ve yasak devam ediyor. Yasak nedeniyle kayıp yaşayan ve elinde pay senedi olan yatırımcı kayıplarını hedge edebilmek için tarafını VİOP’a kırdı. Bu kısa durumları arttırdı.
BİST100 3 ayda yüzde 11,46 kaybettirdi
Borsa İstanbul BİST100 endeksinde mayıs ortasından bu yana bir gerileme eğilimi var. Türkiye İstatistik Kurumu bilgilerine nazaran ağustos itibariyle BİST100 endeksi TÜFE’ye indirgenmiş olarak aylık yüzde 10,76, 3 aylık yüzde 11,46 ve 6 aylık yüzde 7,49 ve yıllık yüzde 13,87 gerçek olarak kaybettirdi yatırımcısına. Bu yıl ise yüzde 27 yukarda ancak enflasyon oranı dikkate alındığında tekrar gerçek olarak kayıp devam ediyor.
Mevduattan 3 ayda yüzde 4,42 gerçek getiri
Buna karşılık yüksek enflasyon ve gerçek pahalı TL siyaseti standart TL mevduat faizlerini yükseltti. TÜİK datalarına nazaran TL mevduat faizi ağustosta TÜFE ile indirgendiğinde yatırımcıya yüzde 0,86, üç ayda yüzde 4,42, 6 ayda yüzde 1,92 gerçek getiri verdi. BİST100’ün yüzde 11’e yakın gerçek olarak kayıp yaşattığı yatırımcı şayet parasını mevduata koysa gerçek olarak yüzde 1’e yakın kazanacaktı. İşte bu büyük getiri farkı da yaşananlarda tesirli oluyor. Tüm bunların yaşanırken kısa durumların yükselmesi borsa yatırımcısını paniğe sürükledi. O denli ki birtakım kurumların yüksek kısa durum alması ‘bir bildikleri mi var’ yorumlarına neden olup satışları hızlandırdı. Bu işin aslını uzmanlara sorduk.
Spottan farklı olarak VİOP’ta vade üçüncü boyut
Yatırım Finansman Yöneticisi Dr. Nuri Sevgen, öncelikle piyasaya uzak olan herkesin başını karıştırabilen türev süreçlerin nasıl işlediğine dair bilgi verdi. Sevgen, pay senedi piyasasının olağan kurallarda iki boyutlu olduğunu, pay senedinin spot piyasada alınıp satıldığını alındığında takas günü parasının verildiğini, satıldığında ise takas günü parasının alındığını hatırlattı.
Türev piyasada VİOP’ta ise üçüncü bir boyutun devreye girdiğini vurgulayan Sevgen, şöyle konuştu: “Üçüncü boyut vadedir. İleri bir vadede takası yapmak üzere şimdiden muahede yaparsınız. Bu yüzden ortaya öteki beklentiler girer. Bunların en kıymetlisi de faiz oranıdır. İlgili vade için parayı faize koysaydım bu kadar param olacaktı dersiniz ve taşıma maliyeti modeli future kontrat hesaplamasında vadeli fiyatlar spot piyasadaki fiyatların üzerinde süreç görür. Pay 10 liraysa faiz yüzde 4 ise o vadede vade sonunda pay senedi fiyatının 10.4 olması gerekir.” Sevgen faizin yanı sıra şirketle ilgili beklentilerin de payın fiyatını etkileyeceğini beklenti berbatsa spot fiyatın altında süreç görebileceğini lisana getirdi, yani uygun yahut makûs gelişmenin fiyatı üst yahut aşağı çekebileceğini bunun standart bir yapı olduğunu vurguladı.
Türkiye’de matematik neden işlemiyor?
Sevgen, Türkiye’de bu işleyişi bozanın ise açığa satışın yasağı olduğuna işaret ederek şunları söyledi: “Bu nedenle spotta 10 liralık hisseyi satamayan yatırımcı, vadeli kontratta kısa konum alarak kendini muhafazaya gidiyor. Vadeli kontratların fiyatları da, faiz oranı da çok aşağılarda oluşuyor. Şu anda faiz oranı ortalama yüzde 42’lerde lakin TLREF oranı yüzde 52’ye yakın. Bu ortadaki fark ve beşerler kısa konum alma eğilime girdiğinden, vadelide pay spot fiyatın altında satılabiliyor.”
100-200 milyon liradan fazla değildir
Tartışılan kısa konum fazlasına ait de açıklama getiren Sevgen öncelikle bu süreçlerin kesinlikle karşılıklı olduğuna dikkat çekti. Sevgen şöyle anlattı: “Siz bir tane vadeli uzun konum yapıyorsanız karşı taraf kısa durum yapıyor demektir. Bu süreçler karşılıklı olmalı öteki türlü olamaz. Son periyotta kimi kurumlar ağır halde kısa konum alıyor diyorlar. Lakin o kadar kısa varsa karşısında uzun durum vardır. Tartışmalara bakarak bir kurum örneğin 120 bin bloke kısa konum aldı diyelim. Net olarak 120 bin kısa konum var diyelim. BİST30 üzerinden gidersek endeksin bedeli 11 bin. Ancak hesaplamada her bir kontrat büyüklüğü göz önüne alınarak çarpı 10 yapılır böylelikle 110 bin TL hesaplamada kullanılır. 120 bin ile 110 bin TL’yi çarptığımızda 13.2 milyar lira yapar. Dolar cinsi 390 milyon dolar. Bu türlü bir açık pozisyon bırakın kurumu piyasayı batırır.”
Karşılıklı süreç olduğu unutulmamalı
Tek taraflı bakılırsa bu türlü düşünülebileceğini lakin bunun karşı tarafının olduğunun unutulmaması gerektiğini bunun yanı sıra kurumların ve müşterilerin takas limitleri bulunduğunu lisana getiren Sevgen, “Bunun karşı tarafında arbitraj süreci, yabancı süreci üzere bir sürü süreç olabilir. 13.2 milyar lira kısa konum gerçekte azamî 100- 200 milyon lirayı geçmez. Karşı tarafı olmayan çıplak konum alanlar çok azdır” diye konuştu.
Neden yuksek enflasyon ve çok yuksek faizler?
Rota Portföy Yatırım Danışmanlığı ve Dağıtım Kanalı Kısım Yöneticisi Kerem Aksoy da kısa durumların artmasının borsada kayıplar yaşattığı yorumuna katılmıyor. Pay senetleri piyasasının temelde iki nedeni olduğunu lisana getiren Aksoy, birinin enflasyonun hala daha çok yüksek düzeyde olması, aylık enflasyonun beklenilen patikaya bir türlü inmemesi olduğunu belirtti.
Aksoy ikinci nedeninin de çok yüksek faiz oranları olduğunu kaydederek şunları söyledi: “Politika faizi yüzde 50 düzeyinde bileşiği bizi yüzde 64’e götürüyor. En kolay yatırımcılar 5 TL’sine bile para piyasası fonu alsalar onun getirisi yüzde 52-53’lerde bileşiği yüzde 67-69 bandına kadar gidiyor. Mevduatların bileşiği de yüzde 65’lerde. Münasebetiyle bu türlü hiçbir şey yapmadan büyük sabit getirili enstrümana karşı borsa bize ne vaat ediyor, hiçbir şey. An itibariyle gri liste bitti, not artırımı bitti, bir S&P kaldı, bir kademe artırsa bile yeniden yatırım yapılabilir düzeye gelmeyeceğiz.
Fitch not artırdı fakat görünümü durağana çevirdi, artık muhakkak mühlet seri not artırımı yapmayacağım, rezervlerdeki değişime odaklanacağım diyor. Bizim için 2025 ödev yılı olarak geçecek. 2025’te sıkılaşmanın devam ettiği birinci çeyrekte yüksek faiz hadlerinin olacağı patikaya ilerletiyor. Borsada üst potansiyel bulmak zorlandığı için yerli yatırımcıların birden fazla para piyasası fonlarına kaçmış durumda. Yılbaşından bugüne para piyasası fonlarına giriş 600 milyar TL sevişesine gelmiş durumda. Münasebetiyle para piyasası fonları çok önemli manada yerli yatırımcının gözdesi.
Yabancı da tahvil tarafında konum açıyor paya gelmiyor. Maktro manada ortada başarmamız gereken enflasyonu düşürme öykümüz var. Yabancı şu anda TL randıman eğrisinde kısa tarafta çok pozisyonlanmış durumda. 2 yıllık tahvil 42 bandında düşme kaybedersen enflasyon bu durumların getiri eğrisi aşağı geldiği için yabancı çıkmaya başlayacak. İşte gelirse ondan sonra paya gelecek ki o da 2025 birinci çeyreğe kadar vakit var demek oluyor.”
Kısa konumlar çözulunce bitecek mi?
Bir öbür piyasa uzmanı da yılsonuna yaklaşılması nedeniyle piyasadaki birtakım oyuncuların daha fazla risk almak istememesinin bir de mevduat faizinin çok cazip olmasının kısa durumdan daha tesirli olduğunu lisana getirdi. Borsa İstanbul tarafında yüzde 4 kaybederken 1 ay vadede mevduatta 3-4 getiri bulunduğunu hatırlatan bilgi veren uzman, kısa konumların çok olmasının bir nedeninin ise borsada yerliye açığa satışın yasak olması olduğuna işaret etti. Yalnızca VİOP’teki kısa konumlara bakarak yorum yapılırsa yanlış olacağına vurgu yapan uzman, payda kalanların kendini korumak için mecburen alıcının zayıf olduğu noktalarda VİOP’ta kısa durum aldığını lisana getirdi.
Uzman, elbette bunun içinde manipülatif süreçlerin de bulunduğunu lakin çoğunluğun bu formda olmadığını kaydederek pay ile mevduat ortasında getiri farkının çok yüksek olmasının sorunu büyüttüğünü belirtti. Birtakım piyasa oyuncularının kısa durumlar çözülürse sorun çözülecek sandığını lakin bunun gerçek olmadığını söyleyen uzman, fotoğrafın küçük kısmına bakıp yorum yapmanın yanlış olduğunu açığa satış yasağı ile getiri farkının asıl neden olduğuna dikkat çekti.